مطالعات کانی شناسی و ژئوشیمیایی دگرسانی گرمابی در سنگهای آتشفشانی و آذرآواری قمصر (جنوب کاشان)

سنگهای آذرین و آذرآواری منطقه ی قمصر واقع در بخشی از کمربند آتشفشانی سهند - بزمان مشتمل بر آندزیت بازالتی، پیروکسن آندزیت ها، داسیت و کریستال توف، لیتیک توف، ویتریک توف، لاپیلی توف و توفیت ها می باشند. سنگهای مذکور تحت تأثیر سیالات هیدروترمال، دچار دگرسانی شده که بر اساس فازهای کانیایی غالب (اپیدوت، کلریت، کربنات، آلبیت، اکسیدهای آهن، زئولیت و ...) نوع دگرسانی، پروپیلیتیک تشخیص داده شد. رخداد این دگرسانی به دو صورت دگرسانی فراگیر انتخابی و غیرفراگیر حادث شده است. بر اساس فازهای کانیایی غالب، زون اصلی پروپیلیتیک به زیرزون های کلریتی – اپیدوتی (در کریستال توفها و پیروکسن آندزیت ها)، اپیدوتی (در لاپیلی توف ها و آندزیت های بازالتی)، اپیدوتی – سیلیسی (در لیتیک توف های حفره دار و داسیت ها)، هماتیتی (در لیتیک توف های تراکیتی) و زئولیتی (در توفیت ها) تفکیک گردیده است. تشکیل هماتیت در لیتیک توف تراکیتی در نتیجه ی ته نشینی مستقیم این کانی از محلولهای آهندار و نیز در نتیجه ی آلتراسیون سنگهای پیروکلاستیک غنی از مگنتیت همزمان با افزایش فوگاسیته ی اکسیژن رخ داده است. سیلیسیفیکاسیون در لیتیک توف حفره دار در نتیجه ی ته نشینی درجای سیلیس از سیالات تزریقی به داخل سنگ و از جهتی انحلال کانی اپیدوت تحت سیالات اسیدی رخ داده است. زونینگ ترکیبی و درصد پیستاسیت بلورهای اپیدوت تأییدی بر منشأ هیدروترمال این کانی در پهنه های دگرسانی می باشد. تشکیل رگه های اپیدوت - کوارتز در دمای 300-250 درجه ی سانتیگراد، تشکیل اپیدوت در دمای 250-200 درجه ی سانتیگراد، تبدیل مگنتیت به هماتیت در دمای کمتر از 300 درجه ی سانتیگراد همزمان با افزایش فشار موثر اکسیژن و رخداد سیلیسیفیکاسیون در حرارت کمتر از 300 درجه حادث شده است. همچنین با توجه به ماکل های دگرشکلی، بلورهای کلسیت در گرمای 300-200 درجه ی سانتیگراد تشکیل و دمای تشکیل کلریتها، 288-216 درجه ی سانتیگراد و حرارت سیالات دگرسان کننده در منطقه ی قمصر300-200 (میانگین300-250) درجه ی سانتیگراد تخمین زده شد. از ویژگی های شاخص ژئوشیمیایی پهنه ی اپیدوتی - سیلیسی غنی شدگی از lreeها به دلیل حضور فراوان اپیدوت، تهی شدگی از hreeها به سبب وجود یونهای کمپلکس کننده، غنی شدگی از ca به لحاظ فراوانی اپیدوت و کلسیت، تهی شدگی از eu به واسطه ی انحلال کانی های غنی از eu چون اپیدوت و حضور یون cl- به عنوان یون کمپلکس eu و ... می باشد. غنی شدگی از lreeها به دلیل حضور این عناصر در بلورهای فلدسپار و جذب توسط کانی های رسی و گوئتیت، غنی شدگی برخی از mreeها (sm و gd)، تهی شدگی از hreeها به واسطه ی تشکیل کمپلکس های پایدارتر با لیگاندها، غنی شدگی از na به دلیل تشکیل آلبیت های اتوژنیک، غنی شدگی از k به لحاظ جذب این عنصر توسط پالاگونیت از آب دریا و حضور احتمالی ایلیت، غنی شدگی از mg در نتیجه ی حضور کانی کلریت، اسمکتیت و استقرار در سیمان کربناته و ... از ویژگی های ژئوشیمیایی پهنه ی هماتیتی می باشد. از جمله خصوصیات ژئوشیمیایی پهنه ی زئولیتی، غنی شدگی از hreeها به دلیل ابقای این عناصر در ساختار بلورهای کوارتز با فرم کلسدونی، حضور همزمان eu با آنومالی مثبت و منفی حاکی از تغییر شرایط eh-ph همزمان با ته نشست کانی ها، غنی شدگی از na و k به دلیل تشکیل آلبیت، زئولیت و رگه های فلدسپار پتاسیم، غنی شدگی از ba به واسطه ی جذب این عنصر توسط کانی های رسی و اکسیدها (هیدروکسیـدهای) آهن و ... را می توان برشمرد. از ویژگی های ژئوشیمیایی پهنه ی کلریتی - اپیدوتی حضور همزمان eu با آنومالی مثبت و منفی، غنی شدگی از lreeها به دلیل ابقای این عناصر در ساختار کلریت، اپیدوت، کلسیت و سریسیت، تهی شدگی از na به لحاظ دگرسانی بلورهای پلاژیوکلاز و خروج این عنصر از ساختار این کانی ها، غنی شدگی از k به دلیل سریسیتیزاسیون محدود و رخداد متاسوماتیسم پتاسیک، غنی شدگی از fe به واسطه ی حضور این عنصر در کانی های اپاک و ... را می توان نام برد، در پهنه ی اپیدوتی غنی شدگی از lreeها به دلیل حضور کلسیت، اپیدوت و کلریت، تهی شدگی از na و sr به واسطه ی دگرسانی بلورهای پلاژیوکلاز میزبان این عناصر، تهی شدگی از fe و mg به لحاظ دگرسانی بلورهای کلینوپیروکسن و ... قابل توجه است. غنی شدگی پهنه ی زئولیتی از reeها و افزایش جرم این پهنه در قیاس با سایر پهنه ها حاکی از تأثیر کم یون های کمپلکس کننده و نسبت کم سیال به سنگ می باشد و از جهتی با رخداد واکنش های شیمیایی در یک سیستم بسته مطابقت می کند. واکنش آنالسیم + کوارتز ? آلبیت + آب بیانگر گذر از مرحله ی دیاژنز به مرحله ی دگرگونی بوده و تأییدی بر تشکیل پهنه ی زئولیتی در یک سیستم بسته ی دیاژنتیک می باشد.